شکاف جنسیتی از مهمترین مشکلات زنان برای رشد و توسعه است

تبعیض های زیادی کماکان بر علیه زنان در همه کشورهای جهان وجود دارد. تبعیض هایی که تاثیرات زیادی بر روند موفقیت زنان دارد و حتی فرصت های شغلی و در نتیجه استقلال مالی زنان را هم از آنها می گیرد. در این میان گزارش جهانی درباره شکاف جنسیتی در سال ۲۰۰۶ توسط «مجمع جهانی اقتصاد» (World Economic Forum) معرفی شد و به عنوان شاخصی برای بررسی شکاف جنسیتی در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفت.

در این گزارش، میزان برابری بین دو جنس در چهار حوزه بهداشت، آموزش، اقتصاد و سیاست به طور سالانه مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. اهمیت این شاخص در کنار دقت عمل بالا و اعتباری که در میان شاخص‌های جهانی دارد، به دلیل کیفیت بالای اندازه‌گیری آن است. شاخص شکاف جنسیتی عددی بین صفر و یک است که هرچه این رقم بالاتر باشد دلالت بر شکاف کمتر جنسیتی و هرچه پایین‌تر باشد دلالت بر شکاف بیشتر جنسیتی دارد.

عدد ۰/ ۵ بیان‌کننده شکاف عمیق بین زن و مرد است؛ به طوری که مردان از مزایایی دوبرابر زنان در ابعاد چهارگانه بهره مندند و عدد ۰/۸۵رقم خوبی است زیرا نشان‌دهنده نزدیک شدن زنان و مردان در ابعاد مورد بررسی است. این شاخص از چهار زیربخش مشارکت و فرصت های اقتصادی (با مولفه هایی مانند مشارکت زنان و مردان در نیروی کار، میزان درآمدهای متوسط هر جنس، درصد هر جنس در مشاغل رده بالاو رده پایین)، دستاوردهای آموزشی (با مولفه هایی مانند نرخ سواد و موقعیت آموزشی زنان در سطوح اولیه، ثانویه و سطح دانشگاهی)، بهداشت و طول عمر و توانمندسازی سیاسی (تعداد زنان در پارلمان و کابینه و میزان واقعی حضور زنان در این پست ها) تشکیل شده است.

گزارش سال ۲۰۱۴ از شکاف جنسیتی
«مجمع جهانی اقتصاد» در نهمین و جدیدترین گزارش خود به بررسی وضعیت نابرابری بین زنان و مردان در ۱۴۲کشور جهان پرداخته است. بر این اساس، در سال جاری ۱۰کشوری که در بالاترین سطوح برابری جنسیتی قرار دارند عبارتند از: ایسلند، فنلاند، نروژ، سوئد، دانمارک، نیکاراگوئه، رواندا، ایرلند، فیلیپین و بلژیک. رتبه برخی کشورها در این شاخص عبارت است از: آمریکا۲۰، انگلیس۲۶، اسپانیا۲۹، اوکراین۵۶، تایلند۶۱، چین۸۷، هند۱۱۴، قطر۱۱۶، ترکیه۱۲۵ و عربستان۱۳۰. یمن در این گزارش به عنوان کشوری شناخته شده که بیشترین نابرابری بین زن و مرد را دارد.

شکاف جنسینی و وضعیت نابرابری در ایران
در گزارش مذکور نمره ایران در شاخص شکاف جنسیتی ۰/۵۸۱ برآورد شده که ایران را در رده بندی جهانی در رتبه ۱۳۷ قرار داده است. این آمار نسبت به سال ۲۰۱۳،هفت پله نزول نشان می دهد. در زیربخش بهداشت نسبت به سایر زیربخش‌ها وضعیت بهتری وجود دارد و ایران در مقام ۸۹ جهان قرار دارد. در زیربخش آموزش نیز وضعیت نسبت به فرصت‌های اقتصادی و سیاسی بهتر بوده و رتبه ۱۰۴ نصیب ایران شده است. متاسفانه ایران در دو بخش فرصت های اقتصادی و سیاسی در پایین ترین جایگاه ها قرار دارد که در ادامه به این دو زیربخش به صورت تفصیلی پرداخته می شود.

نابرابری فرصت‌های اقتصادی و دستمزدها
در بین ۱۴۲ کشور جهان، ایران به لحاظ زیرشاخص فرصت های اقتصادی در رتبه ۱۳۹ جای گرفته است. این به آن معناست که ایران از لحاظ شاخص های اقتصادی از نابرابرترین کشورهای جهان است. بر اساس گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، نرخ مشارکت زنان در ایران ۲۳درصد بوده و دستمزد زنان در ایران ۴۱درصد کمتر از مردان است که این رقم، با احتساب برابری قدرت خرید (PPP) به ۱۷درصد کاهش می یابد. این در حالی است که براساس این گزارش، زنان ۴۶درصد نیروی کار حرفه ای و تخصصی را به خود اختصاص داده اند.

نابرابری سیاسی از عوامل شکاف جنسیتی
ایران در زیرشاخص توانمندسازی سیاسی نیز از نابرابرترین کشورهای جهان است. از نظر حضور زنان در پارلمان، زنان ایران تنها ۳درصد از کرسی‌های مجلس را در اختیار دارند. اگرچه؛ حضور زنان در کابینه به نسبت حضور در پارلمان بهتر است اما جایگاهی بهتر از ۱۰۵ را برای ایران به ارمغان نیاورده است.

جایگاه منطقه‌ای کشورها به لحاظ شکاف جنسیتی
ترکیه و عربستان، مهمترین رقبای منطقه ای ایران به شمار می‌آیند. اگر به جایگاه این دو کشور در شاخص شکاف جنسیتی توجه کنیم، درمی‌یابیم ترکیه در مقام ۱۲۵ و عربستان در رتبه ۱۳۰ جهان قرار دارند که اگرچه هر دو جایگاه مناسبی ندارند اما در رتبه بندی، بالاتر از ایران قرار گرفته‌اند. این شکاف در زیربخش‌های اقتصادی و سیاسی، محسوس‌تر است؛ به طوری که ایران در مشارکت زنان نرخی پایین‌تر از عربستان و ترکیه دارد. همچنین شکاف درآمد زنان به نسبت مردان در ایران از ترکیه و عربستان بیشتر است.

از منظر توانمندسازی سیاسی نیز ایران وضعیت به مراتب بدتری نسبت به دو کشور مذکور دارد. به لحاظ حضور زنان در کابینه، وضعیت ایران با رتبه ۱۰۵ نسبت به عربستان و ترکیه بهتر است اما از جهت حضور زنان در پارلمان، ایران در مقام ۱۳۳ جهان قرار دارد؛ در حالی که عربستان در مقام ۷۴ جهان و ترکیه در رتبه ۹۸ قرار دارند. متاسفانه زنان تنها سه درصد از کرسی‌های مجلس در ایران را تشکیل داده‌اند؛ در حالیکه این رقم در ترکیه ۱۷درصد و در عربستان ۲۵درصد است.

جمع‌بندی
براساس گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، شکاف جنسیتی میان مردان و زنان طی سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها کمتر شده است اما این وضعیت در ایران، تغییر چندانی را نشان نمی‌دهد. در گزارش اخیر این نهاد، ایران تنها بالاتر از پنج کشور قرار دارد که این جایگاه در شان زنان ایرانی نیست. بیشترین نابرابری در ابعاد اقتصادی و سیاسی دیده می‌شود که جایگاه ایران را نسبت به ترکیه و عربستان به مراتب پایین تر نشان می‌دهد.

به نظر می‌رسد میزان مشارکت زنان در این عرصه‌ها به دلایل ساختاری و گاه فرهنگی به مراتب کمتر از مردان است؛ در حالی که شکاف در زیربخش‌های بهداشتی و آموزشی بسیار کمتر است. در هر حال باید توجه داشت زنان نیمی از سرمایه انسانی هر کشور و فعالیت هر سازمان تجاری را تشکیل می‌دهند و هر جامعه‌ای از استفاده نکردن از توانمندی‌های زنان، زیان خواهد دید.