زنان کوبا با گذشت سال‌ها و با پیگیری‌ها و مبارزات طولانی توانسته‌اند حقوق خود را تثبیت کنند. آنها سهم‌شان را از بازار کار افزایش داده‌اند و مالکان زمین و صاحبان کسب‌وکارهای گوناگون شده‌اند. در این گزارش به زنان کوبا می‌پردازیم. زنانی که در سواحل دریای کارائیب تاجگذاری کرده‌اند.
به‌طور کلی در مورد زنان می‌توان گفت که به فضا سفر کرده‌اند، به اعماق دریا رفته‌اند، جایزه نوبل گرفته‌اند، نام‌شان در کتاب رکوردهای جهان، گینس به ثبت رسیده، رکورد المپیکی ثبت کرده‌اند، پست ریاست جمهوری گرفته‌اند. کوتاه سخن اینکه زن‌های قرن بیستم بر این افسانه که زن جنس ضعیف‌تری از مرد دارد، خط بطلان کشیده‌اند. اما نکته مهم این است که وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان هیچگاه به یک باره تغییر نکرده است. بلکه هر نوع تغییری در طول زمان و با تلاش‌های مداوم صورت گرفته است.
گام به گام تا رسیدن به حقوق و مزایا
زنان در مسیر به دست آوردن حقوق‌شان همواره رو به جلو حرکت کرده‌اند. با پیشروی پیوسته توانسته‌اند بخش‌هایی از حقوق خود را به دست بیاورند. چه این زمان در آمریکای شمالی زندگی کرده باشند و چه در اروپا یا آفریقا یا در خاورمیانه. هر خواسته ای نیاز به تلاش مداوم دارد. تلاش برای به دست آوردن آنچه لیاقتش را دارند.
با وجود چنین تلاش‌هایی و اینکه اگرچه تلاش‌های زیادی در طول تاریخ برای حق خود کرده‌اند اما به ویژه در جامعه‌های مردسالار همچنان زیر لوای سنت‌ها و آداب و رسوم سنتی زندگی می‌کنند. در کشورهای آمریکای جنوبی نیز زنان با همه تلاش‌های‌شان کماکان از حقوق متناسبی برخوردار نیستند. زنان کوبا نمونه بارزی از این ادعا هستند.
زنان کوبا ملکه‌های قهوه و کاکائو
سیگار برگ، ماشین‌های کلاسیک و بعضی از زیباترین مناظر طبیعی دنیا در سواحل دریای کارائیب، موضوع گزارش ما نیست. در این گزارش می‌خواهیم به وضعیت زنان کوبا در بازار کار و نقش‌شان در اقتصاد این کشور بپردازیم.
براساس سرشماری انجام شده در کوبا در سال ۱۹۵۳، خانم ها تنها ۲/۱۹ درصد از نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دادند. آنها مسئولیت‌های حداقلی اجتماعی و کارهای غیرمهارتی از جمله کارگران داخلی، منشی‌گری یا در بهترین حالت معلمی را برعهده داشتند. آنها در آن زمان مهمترین قربانیان نرخ بیکاری کوبا در آن سال‌ها بودند. نرخ بیکاری در این کشور پیش از پیروزی انقلاب ۱۹۵۹ به بالاترین حد رسیده بود.
انقلاب کوبا بهترین دستاوردها را برای خانم‌ها از نظر بازکردن درها به روی آنها و بهبود وضعیت آموزشی، سلامتی، اشتغال و برابری جنسیتی داشت. بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ آمار نیروی کار زنان ۴/۲۲درصد رشد کرد. در حالی‌که این آمار برای مردان تنها ۲/۴درصد بود. خانم‌ها در سال ۱۹۹۰، ۹/۳۸درصد از نیروی کار را تشکیل می‌دادند حال آنکه اکنون با جمعیت معادل ۱٫۴۱۷میلیون نفر نیروی کار در بخش دولتی ۶/۴۳ درصد را تشکیل می‌دهند.
زنانی که تسلیم نمی‌شوند
مشارکت زنان در اقتصاد کوبا در طول یک دوره خاص کاهش نیافت. در طول چهار سال گذشته، نیروی کار زنان تا ۳۶درصد افزایش یافت. این افزایش مدیون حضور بیش از ۶۶درصدی خانم‌ها در مشاغل تکنسین و سطح متوسط است. بزرگترین کمبود اما در بخش تولید است که از قدیم مردانه بوده است. همچنین نیم میلیون نفر از خانم‌های کوبایی در فعالیت‌های پیجیده فنی‌وحرفه‌ای حضور دارند.
اکنون بحث روز دنیا زنانه شدن فقر است. مطالعات برنامه جهانی غذا نشان می‌دهد از هر ۱۰ فقیر در دنیا ۷ نفرشان زن یا دختر هستند. با این وجود در کوبا نیروی کار فنی و حرفه ای زنانه شده است. زنان کوبایی ۴۵درصد بخش علمی و فنی را تشکیل می‌دهند، بیش از ۷۰درصد کارکنان بانک‌ها زن هستند و ۴۳درصد نیروی کار در بخش سرمایه‌گذاری‌های مشترک نیز به زن‌ها اختصاص دارد.
همچنین بیش از ۵۰درصد نیروی کار در وزارت بهداشت کوبا زنان هستند و اتفاقا پست‌های کلیدی زیادی دارند. طبق آمار دولت کوبا در حال حاضر بیش از ۴۲ هزار زن در این کشور فعالیت‌های خوداشتغالی انجام می‌دهند و از همین راه زندگی خود را می‌گذرانند. جالب اینکه بیش از نیمی از این زنان قبلا خانه دار بودند.
زنان کوبا مالکان زمین‌های پهناور
در حالی که بسیاری از زنان در سراسر دنیا به دنبال قطعه زمینی برای کشاورزی هستند، بیش از ۱۱ هزار زن در کوبا هستند که برای خود زمین دارند و در آن به کشت تنباکو، قهوه، کاکائو و پرورش سبزیجات مشغول هستند. این حرکت از سال ۱۹۹۳ شروع شده و همچنان هم در حال گسترش است.
خانم‌ها اکنون ۳۰درصد نیروی کار وزارت صنایع قندی را تشکیل می‌دهند و حالا پست‌هایی دارند که زمانی فقط در انحصار مردان بود. آنها همچنین در پروژه های تحقیقاتی که هدف‌شان تنوع بخشیدن به محصولات کشاورزی است نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
پست‌هایی چون کارشناس کنترل کیفیت، اقتصاددادن و برداشت کننده نیشکر از جمله مشاغل مهم زنان در این وزارتخانه مهم در کوبا به شمار می‌آید. آنها همچنین پست‌های مدیریتی و اجرایی هم در این وزارتخانه داشته و دارند و همین امر نقش‌شان را پررنگ‌تر از پیش کرده است.
اثر “دوره خاص” بر زنان کوبا
هر چند آمارها نشان می‌دهد که «دوره خاص۱» خسارت زیادی به مشارکت زنان کوبا در بازار کار در کوبا وارد نکرد اما نباید از اثر اجتماعی و رنجی که این دوره بر خانم‌های کوبایی و خانواده‌های‌شان در طول سال‌های دهه ۱۹۹۰ وارد کرد، به سادگی بگذریم. بسیاری از خانم‌ها در «دوره خاص» محبور شدند کار خود را به خاطر نزدیک‌ترشدن به خانه‌شان عوض کنند. زنان زیادی هم هم مجبور شدند کارشان را رها کنند.
بانوان توانایی بالایی از خود در سازگاری با کارهای موقت نشان دادند. کارهایی که آنها به خاطر نبود سوخت، مواد اولیه و برق قربانی‌اش می‌شدند. حالا اقتصاد کوبا در حال بازیابی است و زنان کوبا هم به خوبی نتیجه آن سازش‌ها و سختی‌ها را می‌بینند. چون نقش موثر و پررنگی در رونق اقتصادی کشورشان بازی می‌کنند.
پانوشت: ۱-دوره خاص: فروپاشی شوروی که در کوبا به‌عنوان «دوره خاص» شناخته می‌شود، فرصت بسیار خوبی فراهم آورد تا قوانین وضع شده توسط کاسترو به‌طور جدی آزمایش خود را پس بدهند. در این دوران کوبا دچار کمبود مواد غذایی شد. با این وجود دولت کوبا، کمک‌های غذایی، دارویی و مالی آمریکا را تا سال ۱۹۹۳ نپذیرفت. در ۵ اوت ۱۹۹۴، دولت، گروهی معترض را که در یک اعتراض ناگهانی در هاوانا تجمع کرده بودند، متفرق کرد.
